Kitap Hakkında
Vergi hukukunun pratiği vergi incelemelerinde gerçekleşir. Vergi incelemesi sonucunda inceleme elamanlarının re’sen matrah takdir edebilmeleri benzersiz bir yetkidir. İçerisinde re’sen ve takdir ifadesinin geçmesi, bu yetkinin herhangi bir kurala bağlı kalmadan, sınırsız bir yetki olarak değerlendirilmesine hatta bazen keyfî kullanılmasına yol açabilmektedir. Oysa vergi, gerçeklik ve kanunilik üzerine kuruludur. Dolayısıyla keyfîliğe izin vermez. Vergi hukukunda gerçeğe ve kanuna dayanmayan hiçbir işlem meşruiyet kazanamaz. Bu nedenle vergi inceleme elemanlarının matrah takdir ederken nasıl davranması gerektiğini belirlemek vergi uyuşmazlıklarının önemli bir kısmının ortaya çıkmasını da peşinen engelleyebilir. Kaldı ki Vergi Denetim Kurulu’nun inceleme yetkisinden ziyade önleyici hamlelerle ön plana çıktığı son dönemlerde matrah takdiri özelinde vergi incelemesinin bizzat kendisinin de incelenmesi ayrı bir önem taşır.
Kanuni tanımının yapılmamış ve yönteminin belirlenmemiş olması, matrah takdirinin ne olduğunu ve ne olmadığını, hukukta gizli sınırlarını belirginleştirerek ortaya koymayı gerektirir. Bu çalışma, vergi incelemesi kapsamında gerçekleştirilen matrah takdirinin bu sınırlarını belirlemeyi amaçlar. Çalışma, genel ilkeler ve vergi hukukunun kurucu değerleri, vergi incelemesinin idare hukuku, özel hukuk, muhasebe, denetim ve muhakemeye dayanan yapısal unsurları bağlamında vergi inceleme elemanları tarafından yapılacak re’sen matrah takdirinin anlamını, sınırını ve idealini ortaya koymaya çalışır.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ............................................................................................................................. 7
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 9
KISALTMALAR................................................................................................................ 19
GİRİŞ ..................................................................................................................... 21
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ MATRAHININ RE’SEN TAKDİRİ
A. GENEL OLARAK................................................................................................ 29
1. Beyan Esası...................................................................................................... 29
2. Vergi İnceleme Elemanlarının Matrah Takdirleri ............................................. 32
3. Matrahın Re’sen Takdirinin Amacı ................................................................... 34
4. Matrahın Re’sen Takdirinin Kapsamı ............................................................... 35
5. Matrahın Re’sen Takdir Yetkisinin Sınırları....................................................... 36
B. MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN ŞARTLARI ........................................................ 39
1. Genel Olarak.................................................................................................... 39
a. Matrah Takdirinin Sebep Unsuru .............................................................. 39
b. Vergiyi Doğuran Olay ve Matrah Farkı ...................................................... 42
c. Matrah Takdirinde Manevi Unsur ............................................................. 43
2. Takdir Şartları............................................................................................ 44
a. Genel Şart - Özel Şart İkilemi .................................................................... 44
b. Matrah Takdirini Gerektiren Şartlar.......................................................... 45
(1) Genel Olarak ...................................................................................... 45
(2) Beyannameye İlişkin Şartlar............................................................... 46
(3) Defter, Kayıt ve Belgelere İlişkin Şartlar ..............................................47
c. Vergi İnceleme Elemanlarının Şartları Değerlendirme Yetkisi .................. 50
C. MATRAHIN RE'SEN TAKDİRİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ............................................. 51
1. İdari İşlem Teorisi Bakımından......................................................................... 51
a. Genel Olarak ............................................................................................. 51
b. Re’sen Takdirin Değerlendirilmesi............................................................. 54
c. Vergi İnceleme Raporunun Dava Edilebilirliği ........................................... 56
(1) Menfaat İhlali ..................................................................................... 56
(2) Hak Arama Hürriyeti........................................................................... 61
2. İdari Yetki Türü Bakımından ............................................................................. 63
a. Genel Olarak ............................................................................................. 63
b. Takdir Yetkisi.............................................................................................. 63
c. Bağlı Yetki.................................................................................................. 65
d. Matrah Takdir Yetkisinin Niteliği................................................................ 66
(1) Sebep Unsuru Yönünden .................................................................... 66
(2) Konu Unsuru Yönünden...................................................................... 67
(a) İnceleme Yönteminin Seçimi........................................................ 67
(b) Matrahın Miktar Bakımından Belirlenmesi.................................. 69
D. MATRAHIN RE'SEN TAKDİRİNİN VERGİ HUKUKUNDAKİ BENZER MÜESSESELERDEN FARKLARI....73
1. İkmalen Tarhiyat .............................................................................................. 73
a. Genel Olarak ............................................................................................. 73
b. Re’sen Takdirden Farkı............................................................................... 74
c. İkmalen Tarhiyata Konu Matrahın Tespit Edilmesi ....................................77
2. İzaha Davet ...................................................................................................... 80
a. Genel Olarak ............................................................................................. 80
b. Re’sen Takdirden Farkı............................................................................... 82
3. Günlük Hasılat Tespiti....................................................................................... 83
4. Vergi Hatalarını Düzeltme ................................................................................ 84
a. Vergi Hataları............................................................................................. 84
(1) Genel Olarak....................................................................................... 84
(2) Hesap Hataları .................................................................................... 85
(3) Vergilendirme Hataları ....................................................................... 86
b. Düzeltme................................................................................................... 86
c. Re’sen Takdirden Farkı............................................................................... 87
5. Re’sen Araştırma İlkesi ..................................................................................... 89
a. Tanımı........................................................................................................ 89
b. Vergi İncelemesi Sürecinde Re’sen Araştırma İlkesi .................................. 90
(1) Hukuki Dayanağı................................................................................. 90
(2) Sınırları ............................................................................................... 91
(3) Re’sen Takdirden Farkı........................................................................ 93
İKİNCİ BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİ DÜZENLEYEN TEMEL İLKELER VE HAKLAR
A. GENEL OLARAK................................................................................................ 95
1. Vergiye İlişkin Temel İlkeler ve Haklar ............................................................. 95
2. Temel İlkeler ve Hakların Vergi İncelemesi ve Matrah Takdirinde Bağlayıcılığı.... 96
B. MALİ GÜCE GÖRE VERGİLENDİRME İLKESİ ........................................................ 98
C. VERGİNİN KANUNİLİĞİ İLKESİ ......................................................................... 100
1. Genel Olarak.................................................................................................. 100
2. Vergilendirme İşlemlerinde Kanunilik İlkesi .................................................. 101
3. Matrahın Takdirinde Kanunilik İlkesi............................................................. 102
D. HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİ............................................................................... 104
1. Genel Olarak.................................................................................................. 104
2. Belirlilik.......................................................................................................... 104
3. Öngörülebilirlik.............................................................................................. 106
4. Geriye Yürümezlik ..........................................................................................107
E. MÜLKİYET HAKKI ........................................................................................... 110
F. İDARENİN KANUNİLİĞİ İLKESİ ......................................................................... 111
G. ADİL YARGILANMA HAKKI .............................................................................. 114
1. Genel Olarak.................................................................................................. 114
2. Silahların Eşitliği ve Çelişme İlkesi ................................................................. 116
3. Makul Sürede Tamamlanma ve Kesin Hükme Saygı ...................................... 118
4. Masumiyet Karinesi....................................................................................... 120
H. GERÇEK MAHİYET İLKESİ ................................................................................ 122
1. Genel Olarak.................................................................................................. 122
2. Gerçekliğin Mahiyeti ..................................................................................... 123
a. Vergi İncelemesinde Gerçek Mahiyetin Tespiti....................................... 123
b. Gerçek Mahiyetin Anlamı ....................................................................... 124
c. Matrah Takdirinde Gerçek Mahiyet........................................................ 125
3. Mahiyetin Gerçekliği ..................................................................................... 126
İ. EKONOMİK YAKLAŞIM İLKESİ.......................................................................... 128
1. Genel Olarak.................................................................................................. 128
2. Peçeleme İşlemleri ........................................................................................ 129
a. Tanım ...................................................................................................... 129
b. Muvazaadan Farkı ................................................................................... 129
c. Vergi Suçlarından Farkı............................................................................ 131
3. Ekonomik Yaklaşımın Tanımı .......................................................................... 131
4. Ekonomik Yaklaşımın Kapsamı ....................................................................... 133
5. Ekonomik Yaklaşımın Hukuki Dayanağı.......................................................... 133
6. Matrah Takdirinde Ekonomik Yaklaşım .......................................................... 136
7. Ekonomik Yaklaşımda Ölçü Sorunu................................................................ 137
a. Objektif Bir Ölçüye Duyulan İhtiyaç ........................................................ 137
b. Ölçü Bulunmaması .................................................................................. 138
c. İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplar............................................................... 141
d. Sonuçları ................................................................................................. 145
J. İLK GÖRÜNÜŞ KARİNESİ .................................................................................148
1. Genel Olarak .................................................................................................. 148
2. İlk Görünüş Karinesinin Sonuçları .................................................................. 149
a. Mükellef Açısından.................................................................................. 149
b. Vergi İdaresi Açısından ............................................................................ 150
(1) Karinenin Aksini İspat ....................................................................... 150
(2) İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplara İlişkin Karinelerle İspat................. 152
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNDE YETKİ
A. GENEL OLARAK ..............................................................................................155
B. VERGİ MÜFETTİŞLERİ ..................................................................................... 157
1. Yardımcılık ve Re’sen İnceleme Yetkisi ........................................................... 157
2. Yeterlik ve Vergi Müfettişliği .......................................................................... 158
3. Matrah Takdiri Yasakları................................................................................. 159
4. Rapor Değerlendirme Komisyonları............................................................... 159
C. TAKDİR KOMİSYONLARI ........................................................................................161
1. Genel Olarak .................................................................................................. 161
2. Vergi İnceleme Elemanlarının Matrah Takdiri ile Farklar ................................. 162
D. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞININ MÜDÜR KADROLARINDA GÖREV YAPANLAR ...163
E. YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN VE DİĞER DENETİM ELEMANLARININ YETKİSİ.......166
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNDE SÜRE VE ÖZEL DURUMLAR
A. SÜRE ............................................................................................................. 169
1. Tarh Zamanaşımı ........................................................................................... 169
2. Yapılandırma Kanunları ..................................................................................170
3. Verginin Beyan Dönemi İçinde Matrah Takdiri ...............................................172
4. Vergi İncelemesinde Süreler...........................................................................173
B. MATRAH TAKDİRİNDE ÖZEL DURUMLAR......................................................... 175
1. Yanılma Halinde Matrah Takdiri..................................................................... 175
2. Pişmanlık Halinde Matrah Takdiri...................................................................176
3. Uzlaşma Durumunda Matrah Takdiri............................................................. 177
4. Dava Konusu Olan Hususlarda Matrah Takdiri ...............................................178
BEŞİNCİ BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN USULÜ
A. GENEL OLARAK.............................................................................................. 179
B. VERGİ İNCELEMESİNİN USULÜ........................................................................ 180
1. Genel Olarak.................................................................................................. 180
2. İnceleme Görevi ve Kapsamı ......................................................................... 180
3. İncelemenin Türü........................................................................................... 181
4. İşe Başlama ve İncelemeye Hazırlık............................................................... 182
5. Defter ve Belgelerin Alınması ........................................................................ 183
6. Çalışma Usulü ................................................................................................ 184
7. İnceleme Tutanakları ..................................................................................... 184
8. İncelemede Süre............................................................................................ 186
9. İnceleme Raporları ........................................................................................ 186
ALTINCI BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN AŞAMALARI
A. GENEL OLARAK.............................................................................................. 189
B. MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNDE MADDİ SORUNUN ÇÖZÜMÜ.......................... 192
1. Olayın İspat Süreci..........................................................................................192
a. İspat .........................................................................................................192
b. İspatın Konusu ........................................................................................ 195
2. Re’sen Araştırma ............................................................................................ 197
a. Tanımı ve Dayanağı ................................................................................. 197
b. Kapsamı................................................................................................... 201
3. Delil Serbestisi................................................................................................ 204
a. Vicdani Delil Sistemi................................................................................ 204
(1) Tanımı ve Kapsamı............................................................................ 204
(2) Re’sen Araştırma İlkesi ile İlişkisi ...................................................... 208
(3) Özel Hukukun İspat Kuralları ile Farkları........................................... 210
b. Defterler ve Belgeler ............................................................................... 214
(1) Defter ve Belgeye İlişkin Yükümlülükler ........................................... 214
(2) Defter ve Belgeye İlişkin Yükümlülüklerin İhlalinin Sonuçları........... 216
c. Menfi Vakıaların İspatı ............................................................................ 220
(1) Tanımı............................................................................................... 220
(2) İspat Yöntemleri ............................................................................... 222
(3) İspat Yükü Sorununa Yol Açması....................................................... 224
d. Emareler.................................................................................................. 225
(1) Tanımı............................................................................................... 225
(2) Vergi Hukukunda Emare İspatı ......................................................... 226
e. İkrar......................................................................................................... 229
(1) Genel Olarak..................................................................................... 229
(2) Vergi Hukukunda İkrar...................................................................... 229
(3) Vergi İnceleme Tutanakları............................................................... 231
(4) İkrarın İspat Gücü ............................................................................. 234
f. Bilirkişi..................................................................................................... 235
g. Keşif......................................................................................................... 237
h. Karineler.................................................................................................. 238
(1) İspat Kolaylığı................................................................................... 238
(a) Genel Olarak .............................................................................. 238
(b) İspat Ölçüsünün Düşürülmesi.................................................... 238
(c) Vergi Hukukunda Yaklaşık İspat ................................................. 239
(2) Vergi Hukukunda Karineler............................................................... 239
(a) Genel Olarak .............................................................................. 239
(b) İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplar ile Normal ve Mutad
Durumlar ................................................................................... 241
(c) İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplar ile Normal ve Mutad Durumların İspatı .. 243
(d) Karinelere Dayalı Çıkarımın Niteliği........................................... 248
i. Delillerin Değerlendirilmesi .....................................................................252
(1) Genel Olarak .....................................................................................252
(2) Delillerin Gerçeğe Uygunluğu ve Kalitesi ......................................... 253
(a) Delillerin Yeterli Olması............................................................. 253
(b) Delillerin Güvenilir Olması.......................................................... 255
(c) Delillerin Akla ve Gerçeğe Uygun Olması .................................. 256
(d) Delillerin Doğrudan ve Dolaylı Olması....................................... 258
(3) Delillerin Hukuka Uygunluğu ........................................................... 258
(a) Delil Yasakları ............................................................................ 258
(b) Vergi Hukukunda Hukuka Aykırı Deliller.................................... 259
(c) İnceleme Yetkisinin Aşılması Durumunda Elde Edilen Deliller..262
(i) Genel Olarak .......................................................................262
(ii) Bilgi İsteme ........................................................................ 263
aa. Genel Olarak............................................................... 263
ab. Karşıt İnceleme ........................................................... 264
ac. Bilgi İstemenin Sınırları............................................... 264
(iii) Yoklama...............................................................................267
aa. Genel Olarak................................................................267
ab. Kapsamı .......................................................................267
ac. Yoklama Tutanakları ................................................... 268
(iv) Arama ................................................................................ 271
(v) Gizli Bilgiler ve Sırlar ...........................................................273
(vi) Mükellef Bakımından Hukuka Aykırı Delilin Kullanımı ........274
4. Vergiyi Doğuran Olayın Tespiti.............................................................276
a. İspat Yükü ................................................................................................276
b. Vergi Hukukunda İspat Yükü ....................................................................277
(1) Karinelerin İspat Yüküne Etkisi..........................................................277
(a) İlk Görünüş Karinesi ve İspat Yükü .............................................277
(b) İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplar ile Normal ve Mutad Durum ve İspat Yükü .278
(c) Vergilendirme İşlemlerinde İdarenin Genel İspat Yükü............. 281
(i) Vergi Dairesinin Mükellefi Tespit Etme Görevi Kapsamında İspat Yükü.. 281
(ii) Vergi Dairesinin Tarhiyatı Somut Gerçeklere Dayandırma Görevi Kapsamında İspat Yükü. 283
(iii) İdarenin İspat Yükü Bakımından Özel Durumlar................. 285
c. Savunma Hakkı........................................................................................ 289
(1) Genel Olarak..................................................................................... 289
(2) Savunma Hakkının Konusu ............................................................... 291
(3) Susma Hakkı ..................................................................................... 292
d. İspatın Ölçüsü.......................................................................................... 294
(1) Delillerin Değerlendirilmesi.............................................................. 294
(2) Delillerin Değerlendirilmesinde İspat Ölçüsü ................................... 298
(a) İspat Ölçüsü Olarak Gerçeklik.................................................... 298
(b) Vicdani Kanaatin Oluşumunda Şüphe ....................................... 300
(c) Maddi Gerçek ............................................................................ 305
(3) Tam İspat .......................................................................................... 308
C. MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNDE HUKUKİ SORUNUN ÇÖZÜMÜ.........................317
1. Genel Olarak .................................................................................................. 317
a. Hukuki Sorunun Aşamaları...................................................................... 317
b. Olay Özelinde Yorum............................................................................... 318
c. Olaya Uyan Kuralın Bulunması ................................................................ 320
2. Yorum............................................................................................................. 321
a. Yorum İlkeleri ve Yöntemleri ................................................................... 321
(1) Genel Olarak..................................................................................... 321
(2) Lafzi Yorum ....................................................................................... 325
(a) Lafız ve Ruh Ayrışması ............................................................... 325
(b) Kavramların Kelime Anlamı ve Cümle Yapısı.............................. 326
(c) Kuralın ve Kavramların Niteliği................................................... 328
(d) Özel Hukuk Kavramlarının Geçerliliği......................................... 331
(e) Muhasebe Kavramlarının Geçerliliği.......................................... 333
(3) Sistematik Yorum.............................................................................. 334
(4) Tarihsel Yorum.................................................................................. 337
(5) Amaçsal Yorum................................................................................. 337
b. Yorumun Sınırları ve Hukuki Boşluklar .................................................... 343
(1) Serbest Yorum ve Kanunilik ............................................................. 343
(2) Anayasal Yorum................................................................................ 344
(3) Dürüst Yorum................................................................................... 345
(4) Yorum Yasakları................................................................................ 348
(a) Genişletici Yorum Yasağı............................................................ 348
(b) Kıyas Yasağı................................................................................ 350
(5) Hukuki Boşlukların Doldurulması..................................................... 353
(a) Aksiyle Kanıt.............................................................................. 353
(b) Evleviyet .................................................................................... 356
(c) İnceleme Elemanlarının Hukuki Boşlukların Doldurulmasında Yetkisi.358
(6) İdari Yorumların İnceleme Elemanı Bağlayıcılığı .............................. 359
YEDİNCİ BÖLÜM
MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNDE VERGİSEL SONUÇLARIN BELİRLENMESİ
A. VERGİSEL NİTELEME....................................................................................... 363
1. Genel Olarak.................................................................................................. 363
2. Gerçek Vergisel Nitelik .................................................................................. 366
a. Olay, Nitelik, Sonuç................................................................................. 366
b. Vergisel Nitelik........................................................................................ 368
(1) Genel Olarak .................................................................................... 368
(2) Özel Hukuk Niteliğinin Gerçeğe Uymaması...................................... 368
(3) Vergi Hukukuna Özgü Niteleme ....................................................... 371
(4) Vergi Hukuku Açısından Geçerli Sayılan İşlemler ..............................373
(a) Özel Hukukta Geçersiz Olup İfa Edilen İşlemler..........................373
(b) Özel Hukukta Geçersiz Olup İfa Edilmeyen İşlemler...................374
B. RE’SEN TAKDİR EDİLECEK MATRAHIN HESAPLANMASI.................. 375
1. Gerçek Matrah ...............................................................................................375
a. Hukuki Dayanağı ......................................................................................375
b. Gerçek Matrah ve Gerçeğe Yakın Matrah Ayrımı.................................... 381
2. Takdir Edilecek Matrah .................................................................................. 383
a. Matrahın Hesaplanması.......................................................................... 383
b. Matrahın Tamamen veya Kısmen Takdiri................................................ 386
3. Mükellef Lehine Düzeltme..............................................................................387
C. MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN MUHATABI.....................................................388
1. Mükellef ve Vergi Sorumlusu .........................................................................388
2. Kanuni Temsilciler .......................................................................................... 389
D. RAPORLAMA VE MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN GEREKÇELENDİRİLMESİ.........392
1. Genel Olarak .................................................................................................. 392
2. Vergi İncelemelerinde Gerekçelendirme ....................................................... 393
a. Hukuki Dayanağı...................................................................................... 393
b. Gerekçenin Kapsamı ve Usulü ................................................................. 396
E. MATRAHIN RE’SEN TAKDİRİNİN SONUÇLARI ...................................................398
1. Vergilendirme Aşamaları ve İhbarname ........................................................ 398
2. Taksit Süreci Geçen Vergiler........................................................................... 399
3. Vergi Suçları, Vergi Ziyaı ve Usulsüzlük .......................................................... 399
4. Somut Olaylara İlişkin Özel Sonuçlar.............................................................. 401
SONUÇ.................................................................................................................403
KAYNAKÇA ...........................................................................................................421

Barkod

: 9786253775018

Yayınevi

: Adalet Yayınevi

---

ISBN

: 9786253775018

Dili

: Türkçe

---

Basım Yeri

: Ankara

Baskı Sayısı

: 1. Baskı

---

Diğer

: